جوان آنلاین: فضای مجازی، به ویژه شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، تیک تاک و فیس‌بوک، تأثیر عمیقی بر تصور زنان از بدن و زیبایی خود گذاشته است. در ایران نیز با گسترش دسترسی به اینترنت و محتوای جهانی، زنان بیش از پیش در معرض استاندارد‌های غیرواقعی زیبایی قرار گرفته‌اند. این گزارش به بررسی تأثیر فضای مجازی بر رضایت یا نارضایتی زنان ایرانی از ظاهر خود می‌پردازد.
تأثیر فضای مجازی بر تصویر بدن زنان
۱. تشدید نارضایتی از ظاهر (اثرات منفی)
- انتشار استاندارد‌های غیرواقعی زیبایی: تصاویر فیلتر شده، ادیت شده و استفاده از جراحی‌های زیبایی در فضای مجازی، معیار‌های غیرقابل دسترسی برای بسیاری از زنان ایجاد کرده است.
- مقایسه اجتماعی: زنان به طور مداوم خود را با سلبریتی‌ها، اینفلوئنسرها و حتی دوستان مجازی‌شان مقایسه می‌کنند که به کاهش اعتماد به نفس منجر می‌شود.
- افزایش اضطراب و اختلالات روانی:مطالعات نشان می‌دهد مواجهه مداوم با تصاویر ایده‌آلیزه شده، خطر ابتلا به اختلالات خوردن (مانند بی‌اشت‌هایی عصبی)، افسردگی و اضطراب بدن (Body Dysmorphia) را افزایش می‌دهد.
- فشار برای جراحی‌های زیبایی: در ایران، تبلیغات گسترده خدمات زیبایی در فضای مجازی، برخی زنان را به سمت جراحی‌های پلاستیک غیرضروری سوق داده است.
۲. افزایش رضایت از خود (اثرات مثبت)
- جنبش‌های مثبت گرا نسبت به ظاهر: (#BodyPositivity) برخی صفحات مجازی به مقابله با استاندارد‌های غیرواقعی پرداخته و تنوع اندام‌ها و چهره‌ها را تبلیغ می‌کنند.
- اجتماع‌های حمایتی: گروه‌های آنلاین زنان، فضایی برای به اشتراک گذاری تجربیات واقعی و تقویت خودپذیری فراهم کرده‌اند.
- دسترسی به محتوای آموزشی: برخی پیج‌های روان‌شناسی و سلامت، به زنان کمک می‌کنند تصویر بدن سالم‌تری از خود داشته باشند.
وضعیت زنان ایران
در ایران هم زنان از استاندارد‌های جهانی زیبایی، از ظاهر زنانه (مانند لاغری یا آرایش خاص) تأثیر پذیرفته‌اند به همین خاطر هم شاهد روند رو به رشد جراحی زیبایی در کشورمان هستیم. بر این اساس ایران یکی از کشور‌های پیشرو در جراحی بینی است و فضای مجازی در تبلیغ و عادی‌سازی این جراحی‌ها نقش دارد.
طی دهه اخیر، جراحی‌های زیبایی در ایران رشد چشمگیری داشته‌اند، به‌طوری‌که ایران در رتبه‌های بالای جهانی از نظر تعداد جراحی‌های زیبایی قرار گرفته است. همزمان گسترش شبکه‌های اجتماعی و تبلیغ استاندارد‌های غیرواقعی زیبایی، تأثیر مستقیمی بر افزایش تقاضا برای این جراحی‌ها داشته است.
آمار‌های جراحی‌های زیبایی در ایران
۱. رتبه ایران در جراحی‌های زیبایی
- ایران پنجمین کشور جهان از نظر تعداد جراحی‌های زیبایی نسبت به جمعیت است. (منبع: ISAPS *۲۰۲۲)
- بینی (رینوپلاستی) پرطرفدارترین جراحی زیبایی در ایران است و سالانه حدود ۲۰۰ هزار عمل بینی انجام می‌شود.
- جراحی‌های لب، گونه، ابرو و لیپوساکشن نیز در رده‌های بعدی قرار دارند.
۲. جنسیت و سن متقاضیان
- طبق گزارش مرکز آمار ایران ۱۴۰۱، ۹۰درصد متقاضیان جراحی زیبایی در ایران زنان هستند.
- سن بیشتر متقاضیان بین ۱۸ تا ۳۵ سال است که همزمان با گروه سنی فعال در فضای مجازی است.
۳. رشد جراحی‌های زیبایی در یک دهه اخیر
- بر اساس گزارش‌های پزشکی قانونی، جراحی بینی در ایران از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ بیش از ۷۰درصد رشد داشته است.
- جراحی لب و گونه نیز با افزایش ۱۲۰درصد مواجه شده که بخشی از آن تحت تأثیر مدل‌های اینستاگرامی است.
نقش فضای مجازی در تشدید جراحی‌های زیبایی
۱. تأثیر اینستاگرام و فیلتر‌های زیبایی
- مطالعات نشان می‌دهد ۶۰درصد زنان ایرانی تحت تأثیر تصاویر ادیت‌شده اینستاگرام، تمایل بیشتری به جراحی زیبایی پیدا کرده‌اند.
- فیلتر‌های صورت (مانند فیلتر‌های باریک‌کننده بینی یا بزرگ‌کننده لب) باعث شده‌اند زنان تصویر غیرواقعی‌ای از خود داشته باشند و برای رسیدن به آن به جراحی روی آورند.
۲. تبلیغات گسترده کلینیک‌ها در فضای مجازی
- ۸۵درصد کلینیک‌های زیبایی در ایران از اینستاگرام برای جذب مشتری استفاده می‌کنند.
- برخی صفحات با نمایش عکس‌های «قبل و بعد» اغراق‌شده، زنان را به انجام جراحی‌های غیرضروری ترغیب می‌کنند.
۳. فشار اجتماعی ناشی از مقایسه مجازی
- تحقیقات نشان می‌دهد ۴۷درصد زنان ایرانی پس از مقایسه ظاهر خود با اینفلوئنسرها، از خود ناراضی‌تر شده‌اند.
راهکار‌های کاهش اثرات منفی فضای مجازی
۱. آموزش سواد رسانه‌ای: زنان باید یاد بگیرند که تصاویر فضای مجازی اغلب واقعی نیستند و با فتوشاپ یا فیلتر تغییر یافته‌اند.
۲. تشویق به محدود کردن مصرف محتوای آسیب زننده: کاهش زمان حضور در شبکه‌های اجتماعی که محتوای سمی زیبایی منتشر می‌کنند.
۳. حمایت از کمپین‌های بدن مثبت‌گرا: تقویت پیج‌ها و افرادی که تنوع زیبایی را ترویج می‌دهند.
۴. مراجعه به روان‌شناسان و متخصصان: مشاوره برای کسانی که دچار اضطراب شدید نسبت به ظاهر خود هستند.
شمشیری دو لبه
فضای مجازی شمشیری دو لبه است؛ هم می‌تواند باعث نارضایتی زنان از ظاهرشان شود و هم ابزاری برای افزایش خودپذیری و تنوع زیبایی باشد.
فضای مجازی به‌ویژه اینستاگرام، با تبلیغ استاندارد‌های غیرواقعی، سهم قابل‌توجهی در افزایش جراحی‌های زیبایی در ایران داشته است.
زنان جوان، اصلی‌ترین گروه تحت تأثیر این فشار‌های مجازی هستند، بنابراین با توجه به فشار‌های فرهنگی و اجتماعی، نیاز به آگاهی بخشی و مدیریت مصرف محتوای مجازی بیش از پیش احساس می‌شود. زنان باید یاد بگیرند که ارزش آنها به ظاهرشان محدود نمی‌شود و زیبایی در تنوع و سلامت معنا پیدا می‌کند.
